Norveç yapımı dört bölümlük mini dizi Arkitekten (Mimar). Orjinal adıyla 2023 Berlinale Festivalinde özel mansiyon ödülüne layık görülen dizi izleyiciyi geleceğin distopik şehir manzaralarına götüren, eleştirel bakış sunan bir yapım olarak dikkat çekiyor. Kentleşme, konut krizleri, kamusal alanların özelleştirilmesi ve mimarlık dünyasındaki hiyerarşiler gibi konulara yoğunlaşan dizi, modern toplumların günümüzde dahi karşı karşıya olduğu sorunları, gelecekte daha da katılaşmış bir biçimde betimliyor.
Düzenli, minimalist ve temiz bir gelecek… İlk bakışta mükemmel görünen bu manzara altında ise giderek katılaşan sosyal sınıf farkları, bireysel yaşam koşullarındaki eşitsizlikler yatıyor. Ana karakter Julie (Eili Harboe), başarılı bir mimarlık eğitimi almış olmasına rağmen büyük bir firmada ancak stajyer olarak çalışabiliyor. Bunun yanında, kira maliyetlerinin astronomik seviyelere ulaşması nedeniyle, kendine bir daire kiralayacak ekonomik gücü yok. Bu yüzden çareyi, artık araçların park edilmediği yeraltı otoparklarında barınmakta buluyor. Dizi, bu otopark alanlarını mekânsal olarak yeniden yorumlayarak, barınma krizinin boyutlarını gözler önüne seriyor.
Julie’nin yaşam koşulları, günümüz metropollerinde giderek artan “mikro yaşam alanları”, daracık kapsül evler ve sosyal konut politikalarının yetersizliği ile güçlü bir paralellik taşıyor. 21. yüzyılda barınma hakkının giderek bir lüks haline gelmesi ve şehirlerdeki geniş alanların yalnızca yüksek gelir gruplarına tahsis edilmesi, dizinin en çarpıcı eleştirilerinden biri olarak öne çıkıyor. Julie’nin bir meydanda durabilmek için kahve satın almak zorunda kalması gibi sahneler, insanların en temel kamusal haklarını dahi parayla satın almak zorunda bırakıldığını gösteriyor.
Yeraltı Paradoks
Julie’nin çalıştığı büyük mimarlık firması, şehir yönetimi tarafından açılan bir yarışmaya davet edilir. Yarışmanın temel amacı, Oslo’nun merkezine 1000 birimlik yeni bir konut projesi yerleştirmek ve barınma krizine bir çözüm sunmaktır. Ancak mevcut yapılaşma, alan yetersizliği ve kaynakların özel şirketler tarafından yönetiliyor olması, bu görevi neredeyse imkânsız hale getirir. Julie, yaşadığı şartlardan ilham alarak bir öneri geliştirir: Boş kalan yeraltı otoparklarının konut birimlerine dönüştürülmesi.
Ancak dizi, bu çözümü bir umut ışığı gibi sunmak yerine, kentsel dönüşüm ve kent politikalarındaki etik sorunlarına odaklanmayı tercih ediyor. Yeraltı otoparklarının dönüştürülmesi fikri, bir yandan günümüzün ekonomik barınma çözümlerine bir gönderme yaparken, diğer yandan “yaşam standartlarının ne kadar düşürülebileceğini” de düşündürüyor.
Dizi yalnızca şehir planlaması ve barınma krizine odaklanmakla kalmıyor, aynı zamanda mimarlık dünyasındaki hiyerarşilere ve prestij kavramına da eleştirel bir bakış sunuyor. Julie’nin okul arkadaşı Marcus, sektörde tanınmış ve dergi kapaklarına çıkan bir mimar olarak betimlenirken, Julie’nin mimari becerileri göz ardı ediliyor. Mimarlık dünyasında yeteneğin değil, bağlantıların ve prestijin belirleyici bir unsur olduğu bu çarpıcı anlatım, sektördeki eşitsizlikleri vurguluyor.
Mimarlık pratiği içinde “yıldız mimar” kavramı, genellikle bireysel başarıya odaklanan bir sistem yaratıyor. Julie’nin önerdiği yeraltı otoparkı konutları ise, mimarlık dünyasındaki bu “görünmezliği” daha da ileri bir noktaya taşıyor.
Dizi, mimari tasarımın sosyal adaletle nasıl çatıştığını göstermek açısından da oldukça başarılı. Kamusal alanlardaki banka oturmayı veya yatmayı engelleyen bölmelerin kesilmesi gibi sahneler, kamusal mekânların kimin için olduğu sorusunu gündeme getiriyor.
Yaklaşık 80 dakikalık süresiyle Arkitekten, barınma krizi, kentleşme politikaları ve mimarlık dünyasındaki çarpık hiyerarşilere dair derin bir analiz sunuyor. Distopik gelecek anlatımıyla günümüzde var olan sorunları kaynaklarının gölgesinden kurtararak ışık tutuyor. Bu da diziyi çok daha çarpıcı ve etkileyici hale getiriyor.
Seray Tülay/Mimar&Editör
https://dacistanbul.com/konut-krizine-distopik-bir-bakis-arkitekten-the-architect/
https://www.arkitera.com/gorus/mimari-dizi-elestirisi-arkitekten/
https://www.berlinale.de/en/2023/programme/202311745.html
https://decollageartspace.com/arkitekten-dizisi-kamusal-erisilebilirlik
