Ne zaman bir felaket yaşansa uzun uzadıya kurallar ve önlemler konuşulur. Olması gerekenler, yapılması şart olup da ıskalanmış olanları… Iskalanan bir iki kriter bazen bir ömür, bazense bir aile olabiliyor. Deprem olunca araştırma listeleri yapının depreme dayanıklılığını gösteren statik raporları, karot örneklerini işaret ediyor ve ilk akla gelen de bunları incelemek oluyor. Bu incelemeleri defaatle yapmak yerine daha en başından tüm normlara uygun yapılsa her şey, tek bir can kaybı olmadan çıkılsa felakete maruz kalmış yapıların arasından…
Son günlerde en çok sorulan sorulara eğilmek gerekiyor. Karlar içinde yer alan Kartalkaya’yı kapkara bir sabaha uyandıran o büyük faciayı, yangını… Karne hediyesi, sömestr molası için gidilen otelden, pencereden atlayarak, çarşafları uç uca bağlayarak kaçmak durumunda kalmak, hatta daha da kötüsü kaçamamak… Bu yazının konusu elbette yargıda bulunmak değil.
Yangın Denklemi
Yangın başlı başına bir uzmanlık konusudur. Her yapı tasarımında ve uygulamasında mutlaka projeler, yangın uzmanı ve danışmanı ile görüşülmeli, her parametre için onay alınmalıdır. Tasarlanan yapı için mimarlar ve mühendisler yapı tipi özelinde yangın yönetmeliklerine ve teknik uluslararası normlara uygun inter-disipliner koordinasyonu sağlamalıdır. Yangın konusu birçok alt başlığı olan kompleks bir kriter olduğundan bu sorunu tek başlıkla incelemek ya da çözmek mümkün değildir. Yangını birçok başlıkla değerlendirerek, tüm süreç varyasyonları için kontrolü sağlamış olmak gerekir. Bu başlıkları en genel hatlarıyla toparlamak gerekirse, öncelikle tasarımda gözetilmesi gereken kriterler yangının çıkmaması için gerekli önlemlerin alınması yönündedir.
Daha sonra değerlendirilecek olanlar ise çıkması halinde ‘sıçramaması’, ‘artış göstermemesi’ için gerekli önlemlerin alınması, yapı içerisinde bulunan herkesin yapıyı güvenli bir biçimde terk etmesi için gerekli koşulların sağlanması ve itfaiye ekiplerinin yapıya güvenli bir şekilde erişiminin sağlanmasıdır. Bunlar yapının işlevine göre detaylandırılarak yangın kaçış hesaplarına göre, yangın senaryolarına göre düzenlenmelidir. Yapının kapsamında olduğu Yangın Yönetmelikleri, gereken durumlarda NFPA normları dikkate alınarak çözümlemesinin yapılması gerekmektedir.
Mimari Tasarım Değişkeni
Yönetmelikler ve uluslararası normlar çerçevesinde temel bazı tasarımsal kararla büyük faciaların önüne geçmek mümkündür. Özellikle otel gibi yapı kullanıcılarının mekanı tüm boyutlarıyla tanımadığı durumlarda yangına karşı kullanıcılar yönlendirilir durumda olmalıdır. Yapı kullanıcılarının kaçış rotasına hakim olması çok önemlidir. Otellerde odalara veya kullanıcının ortak kullandığı alanlara yangın senaryolarına uygun yangın kaçışını ifade eden kat planları asılmalı, planların içerisindeki acil kaçış zonları net şekilde gösterilmedir. Yangın durumunda acil durum yönlendirme levhaları herkes tarafından görünür olacak yerlere asılmalı, karanlık olsa dahi ışıklı niteliğiyle kaçış yönünü gösteren kılavuz olarak yapı kullanıcılarının kaçış eylemini yönlendirmelidir.
Yangın kaçış kat planlarında işaret edilen acil kaçış merdivenlerine yönetmeliğe uygun metre hesabıyla kolayca erişilmelidir. Yangın kaçış zonlarında bulunan kapılar sertifikalı yangına dayanıklı kapılar olmasının yanı sıra aksesuar olarak kaçışı kolaylaştıran panik barlı kapılar olmalıdır. Panik bar aksesuarı kullanılan bu kaçış kapıları da hiçbir suretle kilitlenmemelidir. Özellikle konutlarda bu kısımlara konulan fazla eşyalar, çeşitli gerekçelerle bu zonu kilitlemek kesinlikle yanlıştır. Yangın merdiveninin kilitli durumda olması yangın senaryosunda var olan en önemli koruyucuyu devre dışı bırakmaktır. Yangın kaçış merdivenlerinde çift kapı ile oluşturulan zon basınçlandırma için hazırlanmış güvenli alanlar olarak yapı kullanıcısına kalkan görevi yapmaktadır.
Mekanik Tasarım Değişkeni
Yapının işlevine ve kullanıcı sayısına göre acil durum kaçış hesaplarına ve CFD gibi çeşitli mühendislik analizlerine göre yapının konstrüksiyon olarak belirli bir süre ayakta kalarak tahliye edilmesi gerekmektedir. Bu tahliye hesapları tasarımın en başında yapılarak yapı güvenliğinin sağlaması yapılmalıdır. Bu tasarım esasına göre detaylandırılan projede yapı işlevine göre yangın sınıfına uygun malzemeler seçilmelidir. Örneğin; bir otel projesindeki malzemenin yangın sınıfıyla, metro projesinde kullanılan konkors katı malzemenin yangın sınıfı birbirinden farklı olabilir. Her proje işlevine, kullanıcı sayısına göre farklılık içerse de yangın konusunda bazı temel prensiplerde de buluşmaktadır. Yapıya ait tüm parametreler teknik kişiler tarafından çözümlendikten ve yangın yönetmelikleriyle kontrol edildikten sonra mutlaka Yangın Uzmanı bir danışman görüşüne de sunulmalıdır.
Ekipmanların Önemi
Mimarlar tarafından, yangın kaçış hesapları, acil kaçış noktalarına ait kat planları oluşturulmasının yanı sıra mekanik grup tarafından da sprinkler denilen yağmurlama sistemiyle, yangın ve duman dedektörüyle projelendirilerek yapı içerisinde imalatları yapılmalıdır. Yangın söndürücüler metodolojisine uygun olarak yapıya yerleştirilmelidir. Yangınla ilgili süreçte yangının başladığını haber veren bu ekipmanlar işletme sürecinde gerekçe ne olursa olsun devre dışı bırakılamaz. Yangınla mücadeleyi sağlayan mekanik ekipmanlar ise kör nokta bırakmayacak şekilde yerleştirilmelidir. Ekipman geçişlerinde oluşan boşluklar, yangın zon projelerine uygun şekilde yangına dayanıklı malzemelerle pasif yangın durdurucu uygulamalarıyla çözümlenmelidir. Ekipmanların yanı sıra yangın söndürme ekiplerinin yapıya ulaşması için tasarım kriterleri göz ardı edilmemelidir.
Daha birçok detayla riski en aza indiren çözümlemelerle büyük faciaların önüne geçilmektedir. Bu prensipleri tasarımlarımız için eksiksiz uygulamak, bugün birçok yapıyı yangından koruyan temel parametreleri yerine getirmek demektir. Rasyonel olan ancak doğru tasarım ve doğru teknikle mümkündür.
