Görsel yanılsamaların, karmaşık algı oyunlarının, sanat dünyasının, mekansal kurguların ve teknolojinin sınırlarını zorlayan bir yolculuğa çıkmaya hazır mısınız? Öncelikle, bu konunun tarihine bir dokunalım…
Bildiğiniz gibi perspektif ve derinlik algısının sanat dünyasındaki önemi çok büyüktür. Rönesans döneminden itibaren sanatçılar, perspektifi kullanarak eserlerine derinlik katmaya başladılar. Mesela, İtalyan sanatçı Leonardo da Vinci’nin, “Son Akşam Yemeği” tablosu, perspektifin ustaca kullanımıyla izleyicilere, sanki kendileri de masanın etrafında oturuyorlarmış gibi bir his uyandırıyor. Bu perspektif tekniği, tablodaki sahnede derinlik ve gerçeklik hissini yaratmada önemli bir rol oynuyor.
Aynı şekilde, bir manzara tablosundaki perspektif, izleyicinin mesafe algısını etkiliyor. Nasıl ki bir katedralin yüksek tavanı veya dış cephesindeki simetri, mekanın büyüklüğü hakkında bir izlenim oluşturuyorsa, ünlü bir tablonun ya da heykellerin bulunduğu müze de; dingin atmosferiyle duygusal hafızamızı etkiliyor.
La Sagrada Família
Perspektif ve derinlik algısının inceliklerinden bahsettikten sonra, şimdi de görsel sanatlar alanında ve hayatımızda büyük bir yeri olan diğer optik yanılsamaların büyüsünü birlikte keşfedelim…
François Abélanet/Paris Belediye Sarayı Meydanı
Optik Yanılsamalar
M.C. Escher’in eserleri, görsel yanılsamaların insan beyni üzerindeki etkisini gösteren harika örnekler sunuyor. Örneğin Escher, “Düşen İllüzyon” eserinde, merdivenlerin birbirine bağlandığı bir yapıyı resmediyor. Ancak, merdivenlerin nereden başladığı ve nereye gittiği belirsiz…
Escher-“Düşen İllüzyon”
Escher’in “Relativity” adlı eseri de benzer şekilde optik yanılsamalarla dolu. Sanatçı, desenler aracılığıyla çevremizdeki dünyayı anlamlandırma sürecini sorguluyor. Bu eserler, beyinde çelişkili bilgiler oluşturarak adeta “normal” algılarımızla oynuyor.
Escher-“Relativity“
Bu karmaşık görsel yanılsamaların ardından, benzer şekilde hayranlık uyandıran bir başka optik yanılsama örneğini incelemeye var mısınız?
Penrose Merdivenleri
Lionel Penrose ve oğlu Roger Penrose tarafından oluşturulan “Penrose Üçgeni” olarak da bilinen “Penrose Merdivenleri”, gerçekte imkansız bir nesnedir. Üçgen bir merdivenin 90 derecelik dönüşlerle yükselip, alçalan şekli; iki boyutta tasvir ediliyor. Bu yanılsamada, bir kişinin bu merdivenleri çıktığı hayal edildiğinde, sonuçta herhangi bir yükselme veya alçalma olmayıp, sadece başlangıç noktasına geri dönülüyor. Penrose Merdivenleri, optik yanılsama ve geometrik paradoksların önemli bir örneğidir.
Şimdi bu görsel yanılsama örneklerinin ötesine geçerek, görsel hafızamızın sınırlarını zorlayalım…
Görsel Hafıza ve Art İmge
Görsel hafıza, geçmiş deneyimlerimizi depolayan belleğin bir parçasıdır. “Art imge” ise, görsel hafızamızdaki bilgileri zihinsel olarak canlandırma yeteneğimizdir. Bu süreçler, geçmiş deneyimlerimizi hatırlamamıza ve zihinsel olarak görsel imgeler oluşturmamıza olanak tanıyor. Örneğin, bir kişi müzeye gitti ve orada renkli çiçeklerle dolu bir manzarayı tasvir eden tablo gördü; tabloyu gördükten ve müzeden çıktıktan sonra kişi, o güzel manzarayı zihninde canlandırmak istediğinde, “art imge” devreye giriyor.
Beyin tarafından pozitif bir görüntünün algılanmasını sağlayan diğer art imge türü de; tersleme etkisine dayanan negatif resimlerdir. Görsel illüzyonlar, insan beyninin algısal süreçlerini anlamak için önemli araçlardan biridir. Örneğin, bir resmin negatifine bakmak, algılarımızı etkileyen bir durumdur. Negatif resim, normalde beklenen renklerin ve tonların tersine, zıt değerlere sahiptir.
Bir zamanlar internette popüler olan bu portreyi belki hatırlarsınız. “Kadının burnunun üzerindeki noktalara gözünüzü kırpmadan 20 saniye bakın, sonra da beyaz bir yüzeye/duvara bakın ne göreceksiniz?” (Bu ilginç deneyi siz de uygulayabilirsiniz.)
Bu portre, tipik bir negatif tersleme illüzyonudur. Duvarınızda gördüğünüz pozitif görüntü, görsel hafıza denen şeyin ta kendisidir, yani “art imgenin…”
Görsel İllüzyon
Statik bir resimde bile hareket hissi oluşturan görsel yanılsamalar, aslında beyindeki algısal süreçlerin karmaşıklığını ve esnekliğini gösteriyor. Aşağıdaki bu “Rotating Snakes” illüzyonunda, resimdeki halkalar sanki dönüyor gibi algılanıyor.
Bu yanılsamanın, beyindeki hareket algısını etkileyen bir dizi görsel desen ve kontrast değişikliğiyle oluşturulduğunu söyleyebiliriz. Görsel yanılsamalar, insan beyninin algılama süreçlerini anlamak için önemli araçlar sunuyor ve sanat eserlerinden teknolojiye kadar birçok alanda kullanılabiliyor.
İnsan zihnindeki görsel imgeler ve hayal gücüyle, modern teknolojilerin, art imgeyi somut bir deneyime dönüştürme potansiyeline sahip olduğunu söyleyebiliriz. Peki ya sizce bu “modern teknolojiler” insan algısını ve deneyimini nasıl etkiler?
Modern Teknolojiler ve Sanal Gerçeklik
Son zamanlarda yükselen sanal ve artırılmış gerçeklik teknolojileri, görsel algılarımıza farklı bir boyut kazandırıyor. Bu teknolojiler, izleyicilere gerçek dünyadan farklı bir mekan deneyimi sunuyor. Sanal gerçeklik deneyimleri, kullanıcıları tamamen sanal bir ortama taşıyarak, mekan algısını değiştiriyor. Bir “VR” oyununda kullanıcılar, uzay gemisinin içindeymiş gibi hissederek, sanal gerçeklik algısı geliştirebiliyor.
Ayrıca, artırılmış gerçeklik uygulamaları, gerçek dünya mekanını dijital içeriklerle birleştirerek farklı bir algı oluşturuyor. Bir “AR” gezgin uygulamasıyla, gerçekte var olmayan nesnelerin, ortama uygun bir şekilde yerleştirilmesiyle, kullanıcılar istediği tarihi mekanı ziyaret edebiliyor ve uygulamaya eklentisiyle birlikte sanal rehberlik hizmeti alabiliyor.
Yanılsamaların gücü, sadece sanat eserlerini değil, günlük yaşamımızı da çoğu zaman etkiliyor. Bu nedenle bazen görsel ve düşünsel algılarımıza şüphe ile yaklaşmakta fayda var.
Belki sizler de bu kıymetli ‘Müzeler Haftası’nda ya da başka bir gün, herhangi bir sanat eseriyle karşılaşırsanız, o anı yanılsamalar ve algılar üzerine yeniden değerlendirerek farklı bir bakış açısından yorumlayabilir, karşılaştığınız görsel yanılsamaların çıkış noktalarını sorgulayabilirsiniz.
Unutmayalım, “sanat” ve “düşünce” için sınır diye bir şey yok.
Keyifli haftalar.
https://evrimagaci.org/optik-illuzyonlar-zihnimiz-bizi-nasil-kandiriyor-2881
https://www.cityexperiences.com/paris/louvre-tour-mona-lisa
https://tr.wikipedia.org/wiki/Penrose_merdiveni
https://www.matematiksel.org/sanat-ile-bilimin-birlesimi-op-art/
https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/gorsel-yanilsamalar-nasil-olusur
