20. yılını dolduran Google Maps, 2024 yılında Türkiye’de en çok aranan yerlerini içeren listeyi açıkladı. 60 yerden oluşan listede en çok araştırılan kültürel eserler, müzeler ve parklar arasında mimari yapılara göz atıyoruz. Her bir kategoriden 20’şer eserin yer aldığı listede 15 şehir bulunurken en çok araştırılan şehirler; İstanbul, İzmir, Ankara ve Antalya oldu. Türkiye’de en çok aranan yerlerin başında Galata Kulesi, ardından Anıtkabir ve Yerebatan Sarnıcı geliyor. Bu yerler arasından 10 mimari eseri inceledik.
Galata Kulesi: Sur, Zindan, Yangın Kulesi
Galata’nın Ceneviz kolonisi olduğu 14. yüzyıl ortalarında Cenevizliler tarafından yapılan Galata Kulesi, Galata surlarının bir parçası olarak inşa edildi. Osmanlı döneminde bir süre zindan olarak kullanıldıktan sonra yangın gözetleme kulesi olan kule, deprem ve yangınlarla zarar görerek birkaç tadilattan geçirildi. 1960’larda restore edilerek ziyarete açılan kulede, şehrin tüm dönemlerini yansıtan eserler sergileniyor. 20. yüzyılın ortalarına kadar İstanbul’un en yüksek yapılarından biri olan Galata Kulesi, UNESCO’nun geçici miras listesinde yer alıyor.
Yerebatan Sarnıcı: Medusa, Sütun, Horasan
Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda yaptırılan Yerebatan Sarnıcı, 80 bin ton su depolama kapasitesiyle şehrin en büyük kapalı sarnıcıdır. Yaklaşık 10 bin metrekare alanda kurulu olan sarnıç, uzunluğu 140, genişliği ise 70 metre olan dikdörtgen biçimli devasa bir yapıdır. Suyun içinden yükselen ve sayısız gibi görülen mermer sütunlar nedeniyle halk arasında “Yerebatan Sarayı” olarak adlandırılan sarnıç, suyollarından ve yağmurdan elde edilen suyu hükümdarların yaşadığı Büyük Saray ve çevresindeki yapılara dağıtarak şehrin su ihtiyacını yüzlerce yıl boyunca karşıladı. Sarnıçta her biri 9 metre yüksekliğinde 336 sütun bulunur. Tuğladan örülmüş 4.80 metre kalınlığındaki duvarları ve tuğla döşeli zemini, Horasan harcından kalın bir tabakayla sıvanarak su geçmez hale getirilmiştir. 1985’teki kapsamlı onarım ve temizlik çalışmaları kapsamında Medusa başı kabartmalı bloklar keşfedildi ve sarnıcın en önemli simgesi oldu.
Taksim Meydanı: Kışla, Pera, Tatavla
Osmanlı döneminden beri İstanbul’un önemli merkezlerin kesişim noktalarından biri olan Taksim’in meydan olarak organize edilmesi, cumhuriyet döneminde gerçekleşir. Bizans döneminden beri yerleşimin olduğu bu bölgelerden Galata ve Beyoğlu’nun (Pera) 18. yüzyılın ilk yarısında giderek büyümesiyle Taksim Meydanı’na I. Mahmud tarafından bir maksem yapıldı. Ardından “Taksim Hazinesi” inşa edilirken, 1806-1940 yılları arasında Gezi Parkı’nın bulunduğu yerde bulunan Topçu Kışlası yapıldı. Aynı yüzyılda İTÜ’nün Taşkışla Binası olarak bilinen Mecidiye Kışlası ile Gümüşsuyu Kışlası’nın yapımıyla devletçi ve militarist karaktere bürünen meydan, Gayrimüslimler ve Levantenlerin yaşadığı Pera ve Tatavla (Kurtuluş) ile sosyolojik bir tezat içinde yapılandı. 1928’de Cumhuriyet Anıtı’nın inşa edilmesiyle o güne kadar açık bir alan olarak kalan Taksim, bir kent meydanı haline getirildi. 1969’da ise dünyanın dördüncü büyük sanat merkezi olarak hizmete giren ve 2021’de yeniden inşa edilerek açılan Atatürk Kültür Merkezi ile tablo tamamlandı.
Side Apollon Tapınağı: Sanat, Işık, Uyum
Apollon Tapınağı, Antik Karya kenti Side’de, Pamfilya Bölgesi’nde (Antalya) Roma döneminde MS 150 civarında inşa edildi. Adını, Roma mitolojisinin baş tanrılardan biri sayılan sanat, güzellik, ışık, uyum ve kehanet tanrısı Apollon’dan alır. Beyaz mermer sütunların yer aldığı tapınakta, MÖ 5. yüzyılda ortaya çıkan korint düzeni görülür. Bizans bazilikasının tam ortasında bulunan Apollon Tapınağı’nın bir bölümü, bazilika yapımında kullanılmak için sökülürken frizinde, konsollar arasına yerleştirilen Medusa başları yer alır. Sütunlar ve başlıklar, 1984-1990 yılları arasında restore edilirken, tapınağın hemen bitişiğinde ise peripteros planlı Athena Tapınağı bulunuyor.
Efes: Artemis, Hestia, Meryem
UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Efes Antik Kenti, Antik Dünya’nın Yedi Harikası’ndan biri sayılan Artemis Tapınağı’nı da bünyesinde barındırıyor. Antikçağ’ın Anadolu başkenti olan Efes’in tarihi MÖ 7. yüzyıla dayanır. Helenistik, Roma, Bizans, Beylikler ve Osmanlı Dönemleri boyunca kesintisiz yerleşim gören Efes, her zaman politik ve ticari bir merkez olmuştur. Efes’te başta Helenistik ve Roma olmak üzere farklı uygarlıklara ait kentleşme, mimarlık ve dinler tarihinin simgeleri yer alıyor. Aralarında üç kilometre olan iki kapısı bulunan Efes Antik Kenti’nde öne çıkan yapılardan ilki, İskenderiye ve Pergamon’dan sonra, antik çağın en önemli kütüphanelerinden biri olan Celcus Kütüphanesi. Hadrian Kapısı, Hadrian Tapınağı, 25 bin kişilik oturma kapasitesiyle büyük tiyatro, stadyum, ticaret ve devlet agoraları, Hestia Tapınağı ve Meryem Kilisesi, Efes’te yer alan önemli yapılar.
Beyazıt Meydanı: Sahaflar, Çarşı, Üniversite
İstanbul’da Tarihi Yarımada’nın en önemli meydanlarından Beyazıt Meydanı, Bizans döneminde kentin ileri gelen merkezlerinden olan Theodosius Forumu’yla büyük ölçüde örtüşmektedir. 1453’ten sonra kentin ilk sarayı olan Eski Saray, günümüzde İstanbul Üniversitesi’nin ana yerleşkesi içinde burada yapıldı. İstanbul Üniversitesi, Osmanlı klasik dönem mimarisinin erken dönem eserlerinden ve İstanbul’da orijinalliğini koruyan en eski selatin camii kabul edilen Beyazıt Camii, 18. yüzyılda yapılan Beyazıt Devlet Kütüphanesi ve Beyazıt Yangın Kulesi, 15. yüzyılda yapılan Tarihi Kapalıçarşı ve Sahaflar Çarşısı, meydanda yer alan önemli yapılardandır.
İstanbul Üniversitesi, Beyazıt-Istanbul
Yıldız Parkı: Malta, Çadır, Şelale
İstanbul’un Beşiktaş ilçesinde yer alan Yıldız Parkı, 17. yüzyılın başlarında ön plana çıkmaya başladı. O zamanlar Kazancıoğlu Bahçesi adını taşıyan ve bu ailenin mülkü olan park, padişah IV. Murat tarafından satın alınarak kızı Kaya Sultan’a hediye edildi. Lale Devri’nde süsleme zevkine dayalı düzenlenen çırağan eğlenceleri sırasında çeşitli eğlencelere ev sahipliği yapan park, önce Çırağan Sarayı’nın arka bahçesi, sonra da 1877’den itibaren genişletilmesine geçilen Yıldız Sarayı’nın dış koruluğuydu. 1940’tan sonra Yıldız Parkı olarak adlandırılan parkta 19. yüzyılda Sultan Abdülaziz döneminde Malta’dan getirilen taşlarla yaptırılan Malta Köşkü, Çadır Köşkü, Şale Köşkü, Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası ile Cumhuriyeti’nin 50. Yılını Kutlama Komitesi tarafından yaptırılan Güzel İstanbul Heykeli bulunur.
Yıldız Parkı, Beşiktaş-Istanbul
Topkapı Sarayı: Bîrun, Dîvân-ı Hümâyun, Enderûn
Fatih Sultan Mehmet tarafından 1460-1478 yılları arasında yaptırılan ve sonraki padişahların yaptırdığı ilave yapılarla günümüzdeki halini alan Topkapı Sarayı, 19. yüzyıl ortalarına kadar yaşam ve yönetim merkezi olarak kullanıldı. Mevcut sarayın dönemin devlet protokolü gereklerini karşılamakta yetersiz kalmasıyla 1843-1856 yılları arasında Dolmabahçe Sarayı inşa edildi ve hanedan için yaşam ve yönetim merkezi tamamen buraya taşındı. Sarayburnu’nda yer alan Bizans akropolü üzerindeki 700 bin metrekarelik alan üzerine kurulan Topkapı Sarayı, organizasyon açısından dört bölümden meydana gelir: Hizmet ve koruma alanı (Bîrun), idarî merkez (Dîvân-ı Hümâyun), eğitim alanı (Enderûn) ve padişahların özel yaşam alanı (Harem).
1924’te Cumhuriyet’in ilk müzesi olan saray, bugün Gülhane Parkı hariç olmak üzere yaklaşık 350 bin metrekarelik bir alan ve yapıları, mimarisi, koleksiyonları ile yaklaşık 300 bin arşiv belgesiyle dünyanın en büyük müze-saraylarından biri olma özelliği taşıyor.
Topkapı Sarayı, Istanbul
Göbeklitepe: İnsanlık, Tarih, ‘T’
Şanlıurfa’nın Haliliye ilçesinde yer alan Göbeklitepe’de kazılar, 1995’te Alman arkeolog Prof. Dr. Klaus Schmidt tarafından başlatıldı ve 2014’teki ölümüne kadar devam etti. Henüz küçük bir bölümü çıkarılmasına rağmen Neolitik Çağ’la ilgili pek çok bilgiyi değişikliğe uğratan Göbeklitepe, 12 bin yıllık geçmişiyle dünyanın bilinen en eski ve en büyük kült merkezi sayılıyor. Avcı-toplayıcı yaşamı, toplumların tarım ve hayvancılığa geçişi, tapınak mimarisi ve sanatın doğuşuna ilişkin mevcut literatüre çok sayıda katkı yapan bu kazılardaki en ilginç buluntular arasında, boyu 6 metreyi, ağırlığı 40 tonu bulabilen ‘T’ formlu anıtsal dikilitaşlar geliyor. Varlığını M.Ö. 8 bin dolaylarına kadar sürdürdükten sonra terk edildiği düşünülen Göbeklitepe, 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girdi ve Türkiye’de “2019 Göbeklitepe Yılı” ilan edildi.
Bursa Koza Han: Heykel, Ulu Cami, Selçuklu
15. Yüzyıl sonlarında II. Bayezid tarafından Bursa’da yaptırılan Koza Han, Heykel’de Ulu Cami ile Orhan Camii arasında yer alıyor. Kareye yakın dikdörtgen bir avlunun etrafında yer alan iki katlı ana blokla doğusunda ahır ve depoların bulunduğu ikinci bir avlu bölümünden oluşan handa, avlu ortasında, bazı Selçuklu kervansaraylarında olduğu gibi ayrı bir mescit bulunur. Koza Han’ın avlusundaki mescit, altında havuzlu şadırvanı olan sekiz kenarlı bir yapıdır ve üstü kurşun kaplı bir kubbeyle örtülüdür. Zemin katta 45, alt katta 50 oda olmak üzere 95 oda bulunan han, tarih boyunca kentin en önemli ticaret merkezlerinden biri olmuştur. Günümüzde hala aktif olan Koza Han, çok sayıda yerli ve yabancı turistin odağında yer alıyor.
