Merdiven insanın, çevre ve yapıyla daha doğrusu onun nitelikleriyle baş etmek için zorunlu olarak başvurduğu bir yapı elemanıdır. Her şeyden önce pragmatiktir ve bilindiği kadarıyla 8 bin yıldır hayatımızdadır. Takip eden dönemlerde merdivenler, fonksiyonu ve somut varlığının yanı sıra soyut ve ilahi anlamlar da kazanır. İki boyutlu yüzey üzerinde derinlik, perspektif, boyut, renk gibi öğelerin kullanılması ile üçüncü boyuta uzanan mekan yanılsamalarında merdivenler, optik illüzyonlar ve geometrik dönüşümler için ideal bir görüntü sunarken, izleyiciyi de fiziksel ve psikolojik olarak etki altına alır.
Friedrich Mielke: Merdiven Bilimi
Friedrich Mielke, insanlar ile merdivenler arasındaki ayak ile adım arasındaki etkileşimin, merdivenlerin özgünlüklerinin ve çekiciliğinin, kısaca “merdiven bilgisinin” bilimi skalalojinin yaratıcısıdır. Skalaloji yaratıcısı için benzersiz bir şekilde kişiselleşiyor. İkinci Dünya Savaşı’nda bir bacağını kaybeden Mielke’nin tutkusu karşısında hiçbir zorluk duramamış Tarihin ilk merdiven araştırma enstitüsünü kuran Mielke’nin koleksiyonunda merdivenlerle ilgili 30 kitap, dünyanın her yerinden 10 bin dosyadan oluşan bir arşiv, yaklaşık 35 bin görseli içeren bir slayt kütüphanesi, geniş bir model koleksiyonu ve detaylara ilişkin sayısız çizim yer alıyor.
Sanat Eserine Dönüşüm
Yapı bileşenlerinin nasıl tasarlanacağı; büyük oranda bunlarda çeşitli etkenlere karşı hangi önlemlerin alınacağına bağlıdır. Seçenekler arasından en uygun olanın belirlemek gerekir. Bu noktadan sonra rasyonel çözümün nasıl gerçekleştirileceğine uygun yöntemlerle karar vermek kalır. Özetle, özgün ve uygun koşullarda ‘merdivenler’, teknik yeteneği estetikle birleştiren etkileyici bir sanat eserine dönüşür.
Basamaklar ve merdivenlere farklı kültürlerde yaygın olarak soyut öğeler atfedilir. Yükselmeyi vurgulayan, mahremiyet anlayışına ışık tutan, hatta özellikle bu dünya ve metafizik arasında iletişim kuran tasarım elemanlarıdır merdivenler.
Felsefi Yükseliş
Ayrıca merdivenin yapısal temsilinin yanı sıra felsefi olarak da etki alanı oldukça gelişkin. Bu alanda güçlü bir temsile sahip olan merdiven, dolayısıyla mitoloji, tarih, edebiyat vd. gibi farklı alanları da besler.
Özel olarak merdivenin doğuşu üzerinde odaklanmak beklenenin üzerinde sonuçlar doğuruyor. Öte yandan rolü son derece net olan bir yapı elemanına ontolojik ve felsefi değerler atfetmek veya aramak, meşakkatli bir göreve işaret ediyor.
Yükselme Arzusu
Merdivenler, insanlığın hiç eksilmeyen yükselme arzusu ve hiyerarşiyi sembolize ediyor. Merdivenler “kutsal olana erişme”nin bir tanımı olarak görülüyor. Yüksek makamlarla bağ ve eşdeşlik kurma, kendisine kutsallık-tanrısallık addetmek isteyen pek çok dini figürün ihtiyacı ve dolayısıyla sanat ve mimarlığın konusu olmuştur.
Babil Kulesi, Asurluların kent kurarak cennete ulaşabileceğini anlatr. Ortaçağ kiliselerinde, mihraba çıkan üç basamak inanç, sevgi ve ümit. Hindu kutsal şehri Varanasi’de Ghat olarak bilinen merdivenlere binlerce hacı ve yerel halk yıkanmak, arınmak ve kutsanmak için gelir. Her bir basamağın inançlarında bir yeri vardır.
Benzer bir sembolizm, Orta ve Güney Amerika’da Kolombus öncesi klanlarda çok belirgindir. İhtişamlı merdivenlerin zirveye ulaştığı yerde rahiplerin tanrı huzurunda “kurban etme ayini” yaptıkları rivayet edilir. Firavunlar krallar ve yönetici erk, şehrin tepesinden ve merdivenler aracılığıyla ulaşılmaz olmuştur.
Odak
Ritim, hareket, dinamik; merdivenleri sıradan bir yapı unsurundan, mekânın odak noktasına dönüştürüyor. Bu etkileyici yapı öğesi bir sahne haline gelirken, mekanlar arası dolaşımı ve geçişi sağlayan yapısıyla metaforik olarak güçlü bir temsile sahip. Yapı elemanının sanatsal bir tutum alması, mekânı keşfetme sürecine katkıda bulunuyor.
Gündelik hayatın basit ve temel ihtiyaçlarını karşılayan merdiven, çoğu kez kendisini öznel tartışma ve beklentilerin odağında bulur. Tanrısallık, sanatçılık vb. beklentiler bu yapıya yeni anlamlar ve ütopik beklentiler yüklemekle birlikte çeşitli özdeşlikler kurdurur. Oysa merdiven fiziksel bir olgu olarak, gerçek olma özelliğine sahiptir. Bu gerçeklik yapısal sistemlerin potansiyelini keşfettikçe merdiven, ilkel kökenini görkemli bir şekilde aşarak iç mekanın zorlayıcı odağı haline getirir.
